Is er schade bij de jeugdige? Denk aan signalen die mogelijk wijzen op gehechtheidsproblemen, trauma, depressie, etc.
Deze pagina hoort bij de app ‘Familiescan bij scheiding’. De app helpt professionals om een eerste indruk te krijgen van de brede context rond een scheiding. De app is te vinden in de grote appstores en gratis te downloaden voor professionals in de jeugdhulp.
Definitie en achtergronden
Schade bij kinderen is een breed begrip dat in verschillende gradaties voor kan komen en diverse uitingsvormen kent. Schade bij kinderen als gevolg van scheiding kan kortdurende of langdurende effecten hebben. Denk bijvoorbeeld aan schoolproblemen, agressie, depressie, ouderverstoting, etc. Uitingsvormen kunnen internaliserend en externaliserend zijn, en zowel zichtbaar als onzichtbaar zijn. Het al dan niet ontstaan van (blijvende) schade in een scheidingssituatie is sterk afhankelijk van de omstandigheden waarbij met name het gedrag van de ouders een grote rol speelt.
Vaststellen of schade voortkomt uit scheidingsproblematiek of dat gedragingen van kinderen een andere oorzaak hebben, is ingewikkeld vanwege de overeenkomsten met symptomen van andere problematiek (zoals hechtingsproblematiek of depressie). Bij het vermoeden van schade bij kinderen in scheidingssituaties moet daarom altijd een gedragswetenschapper geraadpleegd worden.
Intacte gezinnen
Kinderen zijn het beste af in intacte gezinnen met weinig ruzie. Maar als de ouders veel ruzie maken, pakt dit nadeliger uit voor kinderen in intacte gezinnen, omdat zij dagelijks met de ruzies te maken hebben. De negatieve effecten, die vaak aan de scheiding zelf worden toegeschreven, bestaan in veel gevallen al lange tijd vóór de scheiding heeft plaatsgevonden. Als ouders voor de scheiding zware conflicten hadden, dan gaan deze na de scheiding vaak onverminderd verder.
Kinderen krijgen ook met meer problemen tegelijk te maken dan enkel de scheiding op zichzelf, zoals een veranderde gezinssituatie met andere dagelijkse routines, een verhuizing, minder contact met beide ouders, en minder geld om te besteden aan de invulling van de vrije tijd of de aanschaf van bijvoorbeeld kleding.
Schade
Zowel bij jonge als bij oudere kinderen is de tijdelijke of permanente schade niet altijd goed of op korte termijn zichtbaar. Kinderen kunnen zich bijvoorbeeld goed aanpassen aan de plek waar ze zich bevinden en de persoon waar ze mee praten, waardoor het kan lijken alsof er niks aan de hand is.
Gevolgen
De belangrijkste mogelijke gevolgen van een scheiding voor kinderen en jongeren zijn op korte termijn:
• externaliserende problemen, zoals agressief gedrag, vandalisme en – voor oudere jeugdigen – delinquent gedrag, roken, blowen en drinken.
• internaliserende problemen, zoals depressieve gevoelens, loyaliteitsproblemen, gevoelens van angst en een laag zelfbeeld;
• problemen in vriendschapsrelaties;
• een zwakkere band met de ouders, vooral met de vaders;
• problemen op school, zoals lagere cijfers, concentratieproblemen en spanningen in het contact met andere leerlingen.
Op lange termijn zijn de belangrijkste mogelijke gevolgen:
• een lager eindniveau van de opleiding;
• een lager inkomen;
• een groter eigen scheidingsrisico;
• een groter risico op depressie inclusief een groter beroep op de hulpverlening;
• een zwakker wordende band met de (ouder wordende) ouders. (Bron: richtlijn scheiding en problemen van jeugdigen)
Instrumenten en technieken bij informatieverzameling
Is er sprake van opvallendheden in de ontwikkeling?
Om zicht te krijgen op deze factor kun je gebruik maken van onder andere:
• dossierinformatie
• gesprekken met ouders, bij voorkeur samen
• gesprekken met het kind
• gesprekken, met toestemming, met overige informanten uit het netwerk (leerkrachten, familie, huisarts, consultatiebureau, enzovoort); denk daarbij ook aan de volgende twee instrumenten:
• TRF (Teacher Report Form, ingevuld door leerkracht)
• POL (Peuter Observatie Lijst, ingevuld door medewerker kinderdagverblijf)
• gesprekken met verwijzer
• vragenlijsten gericht op het vaststellen van problemen bij opgroeien en opvoeden (zoals SDQ, CBCL)
• overzichtslijsten over wat normaal en afwijkend is in ontwikkelingsfasen en opvoedtaken
• tijdlijn
• handelingsdiagnostisch onderzoek door gedragswetenschapper
Beschouw de informatie in het licht van wat je al weet over de opvoed- en scheidingssituatie. Is er een strijd tussen de ouders en hoe hevig is die? Is er sprake van bijvoorbeeld psychiatrische problematiek bij ouders? Stressfactoren van ouders en hun kinderen kunnen zowel gemerkt als ongemerkt van invloed zijn op het welzijn en de ontwikkeling van jeugdigen. Als ouders kort duidelijk maken dat het gewoon goed gaat met hun kind en dat hun kind niet veel merkt van bijvoorbeeld de strijd, vraag dan door of er ook dingen zijn waar ze zich wel zorgen over maken.
Mogelijke interventies specifiek bij deze factor
Interventies om schade bij het kind op te lossen kunnen zeer divers van aard en inhoud zijn. De keuze van een interventie is sterk afhankelijk van de aard en ernst van de schade. Raadpleeg altijd een gedragswetenschapper bij vermoedens van schade bij het kind en raadpleeg de Richtlijnen Jeugdhulp voor informatie over stappen en goede interventies.
Specifiek voor deze factor kun je denken aan inzet van:
• (handelingsgerichte) diagnostiek om de schade nader in beeld te brengen en oplossingsrichting te bepalen
• hulp aan kind gericht op bijvoorbeeld trauma- en verliesverwerking of omgaan met psychiatrie bij ouders
Meer informatie en contact
Lees meer over: gehechtheidsproblemen, trauma, depressie en CAP-J
